Personeel

*Deze cijfers zijn gebaseerd op de verwachte uitstroom en mogelijke instroom van leraren bij gelijkblijvende omstandigheden. De schatting is mogelijk aan de lage kant, doordat bijvoorbeeld lesuitval of grotere klassen als gevolg van het lerarentekort hierin niet zijn meegenomen. Vanaf het najaar van 2023 kunnen we, net als in het primair onderwijs, een actueel beeld van het gemeten lerarentekort op scholen weergeven. Dit gemeten tekort speelt beter in op de praktijk en bevat onder andere een uitsplitsing naar tekorten per onderwijsarbeidsmarktregio, tussen verschillende schooltypen, en inzicht in openstaande en verborgen vacatures.

Trend naar minder onbevoegd gegeven lessen

Om tekorten op te vangen, wordt soms lesgegeven door leraren met een bevoegdheid voor een ander vak of andere graad, leraren in opleiding of leraren in het bezit van een pabo-diploma. In het vmbo wordt vaker onbevoegd lesgegeven dan op de andere onderwijssoorten: circa 6% tegenover 2% op havo en 1,5% op het vwo.

Voor de nieuwe beroepsgerichte vakken in het vmbo, met name in de categorieën zorg & welzijn en techniek, geven deze cijfers een enigszins vertekend beeld. Er bestaan niet altijd opleidingen (en daarmee: bevoegdheden) voor deze nieuwe vakken en daarnaast vindt de omscholing van leraren in het kader van de nieuwe beroepsgerichte vakken nog plaats. Een aanzienlijk deel van de beroepsgerichte docenten techniek zal deze omscholing niet meer volgen omdat zij bijna pensioengerechtigd zijn.

De VO-raad wil dat alle lessen in het vo worden gegeven door bevoegde en bekwame leraren. Dat is immers een belangrijke voorwaarde voor goed onderwijs. De complexe en knellende regels van het huidige bevoegdhedenstelsel staan het aanstellen van bekwame docenten echter in de weg. Meer ruimte en flexibiliteit in het stelsel van bevoegdheden en opleidingen is nodig, bijvoorbeeld door met een co-teacher te werken voor leervragen, klassenmanagement, of in het kader van passend onderwijs.

Staan voor aantrekkelijk werkgeverschap

We zijn trots op het talent, de expertise en ervaring van het personeel in het voortgezet onderwijs. Dit personeel willen we graag binnen het vo behouden. In de aanpak van het personeelstekort blijft het daarom belangrijk om de aantrekkelijkheid van werken in het onderwijs te vergroten.

Dat vraagt – samenhangend met elkaar – onder andere de volgende inspanningen:  

Goed strategisch HRM
Met duidelijke loopbaanpaden en professionaliserings-mogelijkheden, maar ook bewuste keuzes in de school om de werkdruk te verlagen.  

Andere manieren om het onderwijs in te richten 
Zoals met meer ondersteunend personeel om de leraar heen en het verminderen van de onderwijstijd en het aantal lesuren zodat leraren meer ontwikkeltijd krijgen.

Meer flexibiliteit in de lerarenopleidingen en het bevoegdhedenstelsel
Zodat dit meer toekomstbestendig wordt en aantrekkelijker om voor een opleiding tot leraar te kiezen. 

Binding via vaste contracten

Binnen het voortgezet onderwijs heeft ongeveer 8 op de 10 onderwijsprofessionals een vast contract. Dit percentage daalt de laatste jaren licht. Hier zijn twee belangrijke verklaringen voor: 

• De afgelopen jaren hebben veel werknemers het onderwijs verlaten vanwege pensionering. Gepensioneerde werknemers worden vervangen door nieuwe werknemers. Deze nieuwe werknemers krijgen vaak een tijdelijke aanstelling van een jaar met uitzicht op een vast contract.  
• Het tijdelijke karakter van veel door de overheid verstrekte financiering, zoals de NPO-gelden. Ook structurele financiering, bijvoorbeeld voor het Masterplan basisvaardigheden, wordt op tijdelijke basis aan scholen ter beschikking gesteld. Vaste aanstellingen bieden op basis van tijdelijke financiering is in de meeste gevallen vanuit bedrijfseconomisch perspectief onverantwoord.  

Ten opzichte van het gemiddelde in Nederland (67%) doet het onderwijs het goed met betrekking tot vaste contracten en werkzekerheid. Het aantal zzp’ers in het voortgezet onderwijs is laag vergeleken met andere sectoren (in 2021 was dit slechts 3,9% voor het vo). Het aandeel zzp’ers op landelijk niveau is 12% (2022, CBS). 

Regionale samenwerking voor goed onderwijs

Het onderwijs staat voor diverse uitdagingen die vragen om samenwerking op regionaal niveau: 

• De aanpak van het personeelstekort  
• De omgang met daling in leerlingaantallen  
• Het realiseren van passend onderwijs
• Kansengelijkheid 

Het aanpakken van deze uitdagingen vereist gezamenlijke inspanningen en samenwerking tussen schoolbesturen, scholen, lerarenopleidingen, het vervolgonderwijs, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en overheden. De VO-raad behartigt de belangen van schoolbesturen en ondersteunt ze bij deze samenwerkingsinitiatieven in Onderwijsregio’s, in samenwerking met OCW, de Realisatie Eenheid, PO-Raad, de beroepsgroep en andere onderwijspartners. Dit is afgesproken in het werkplan bij het Onderwijsakkoord (2022).  

Ontwikkelingen op het gebied van zij-instroom, onderwijsinnovatie en aantrekkelijk werkgeverschap voor het werven en behouden van leraren en schoolleiders dragen juist via regionale samenwerking bij aan de aanpak van het leraren- en schoolleiderstekort en het vergroten van de aantrekkelijkheid van het onderwijs. 

Kans voor versterking schoolleiderschap

Schoolleiders spelen een cruciale rol in het creëren van optimale omstandigheden voor leraren en leerlingen. Ze dragen zorg voor kwalitatief goed onderwijs en voldoende gemotiveerd personeel. De dagelijkse praktijk vraagt van schoolleiders steeds meer aandacht voor onderwijskundig leiderschap en minder voor managementtaken. Hun werk is door de jaren heen complexer geworden. Daarom is het van groot belang dat schoolleiders zich continu professioneel blijven ontwikkelen en dat hun positie binnen de schoolorganisatie wordt versterkt. Hiermee kunnen we het leraren- en schoolleiderstekort aanpakken en de kwaliteit van het onderwijs blijven verbeteren. 

In de Staat van de schoolleider 2023 staan aanbevelingen om het schoolleiderschap te versterken. Enkele belangrijke punten hieruit:

Investeer in de aanwas van nieuwe schoolleiders, bijvoorbeeld via kweekvijvertrajecten en het aantrekken van zij-instromers.

Bied schoolleiders aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden om hen te werven en te behouden, benut daarbij de ruimte die de cao biedt. 

Richt een programma in voor startende schoolleiders, dat is ingebed in het strategisch personeelsbeleid. Stimuleer regionale samenwerking op dit gebied.

Onderwijstijd, werkdruk en professionele ontwikkeling

Leraren in de onderbouw staan gemiddeld 720 uur per jaar voor de klas: dat is bijna 60 uur meer dan het Europees gemiddeld (659). Zij hebben lesgebonden activiteiten (het lesgeven zelf, lesvoorbereiding en nakijken) en niet-lesgebonden activiteiten (zoals bijscholing en administratieve taken). 

Het is hierbij de vraag of het hoge aantal lesuren en de nadruk op kwantiteit nodig zijn. Verlaging van de omvang van de onderwijstijd is – onder goede randvoorwaarden met behoud van kwaliteit – mogelijk. Minder lesuren kunnen meer ontwikkel- en voorbereidingstijd voor leraren bieden, waardoor de lessen kwalitatief kunnen worden verbeterd en het beroep van leraar aantrekkelijker wordt.  

De wettelijke kaders voor onderwijstijd in het voortgezet onderwijs zijn vastgesteld op de normatieve omvang van de vo-opleidingen: vwo 5700 uur, havo 4700 uur, vmbo 3700 uur. Het verminderen van de urennorm en het aantal lessen vraagt om het kritisch tegen het licht houden van het schooleigen curriculum en de lessentabel.